Rysowanie wzorow ISIS DRAW Mamy zaszczyt przedstawić fragment kursu autorstwa dr Piotra Wojciechowskiego z Politechniki Wrocławskiej. Fragment kursu opisuje w jaki sposób rysować wzory chemiczne korzystając z programu MDL ISIS/Draw. Oryginalna strona kursu znajduje się www.eportal-ch.pwr.wroc.pl Jeszcze raz dziękujemy autorowi za udostępnienie materiałów.

 

Materiały na tej stronie są autorstwa dr. Piotra Wojciechowskiego, kopiowanie jedynie za zgodą autora.

Wersja.pdf

Piotr Wojciechowski DTP z elementami HTML

Wprowadzenie

 

Pisząc pracę magisterską, czy przygotowując seminarium często część z Państwa staje przed problemem, jak przedstawić w formie graficznej schemat doświadczenia oraz narysować reakcję, bądź aparaturę chemiczną. Podobnie jak w zeszłym roku tę problematykę
chciałem omówić pod koniec kursu, ale na wyraźną prośbę studentów z piątego roku, którzy właśnie teraz zaczynają zmagać się z pisaniem pracy dyplomowej, postanowiłem poświęcić jedno opracowanie na omówienie tych zagadnień już w pierwszym bloku zajęć.

Ponieważ jest to bardzo szerokie zagadnienie, postanowiłem skupić się na wybranych przeze mnie zagadnieniach, takich jak:

  • Rysowanie wzorów strukturalnych w programie MDL1 ISIS/Draw.

  • Włączanie grafiki wektorowej do dokumentów tekstowych.

  • Korzystanie z wirtualnego laboratorium chemicznego (opracowanie udostępnione dzięki uprzejmości pana Piotra Rutkowskiego).

 

Prerekwizyty

 

Zakładam, iż program MDL1 ISIS/Draw do rysowania wzorów strukturalnych jest państwu znany. Dla osób, które pierwszy raz się z nim stykają wybrałem, z opracowania
z pierwszej części kursu, najistotniejsze informacje odnośnie jego obsługi. Mam nadzieję,
że zetknęli się państwo z pojęciami grafiki wektorowej i rastrowej. W ramach grafiki wektorowej, będę chciał przedstawić podstawowe wiadomości odnośnie ?namiastki? programu graficznego ? jakim jest rysowanie w Wordzie, do profesjonalnego programu dedykowanego do grafiki wektorowej jakim jest CorelDRAW. Jako przekład programu bazującego na grafice rastrowej posłuży mi program Model ChemLab firmy Model Science Software , Inc.

Przykładowy rysunek cholesterolu wykonany w programie ISIS/Draw.
Opis jak krok po kroku wykonać taki rysunek znajdą Państwo w pierwszej części kursu DTP

 

 

Wzory strukturalne  -program MDL ISIS/Draw

Dedykowanym programem do rysowania wzorów strukturalnych dwu
i trójwymiarowych1 jest program ISIS/Draw firmy Elsevier MDL. Program umożliwia także między innymi obliczenie masy cząsteczkowej związku lub wygenerowanie jego nazwy zgodnej z zaleceniami IUPAC. Program ISIS/Draw można pobrać, że strony MDL Information System, Inc.2 Po pobraniu programu (pełna wersja waży niecałe 8MB) proponuję wybrać pełną instalację programu ? pozwoli ona nam później skorzystać z szablonów, plików pomocy oraz dodatkowych modułów programu.

Po uruchomieniu programu powinniśmy zobaczyć okno programu, w postaci białej powierzchni, na której będziemy rysować wzory chemiczne. Pod górnym paskiem z menu, znajduje się poziomy pasek z ikoną "inspektora" oraz ikonami szkieletów pierścieni aromatycznych. Wzdłuż lewego marginesu znajduje się pionowy pasek z ikonami narzędzi. Ikonki narzędzi z tego paska, na których znajdują się małe strzałeczki ? w ich prawym dolnym rogu, można rozwinąć do podmenu pozwalającego na modyfikację działania danego narzędzia.

Przed przystąpieniem do rysowania związku chemicznego, przyjrzymy się podstawowym narzędziom kryjącym się w pionowym pasku po lewej stronie. Na początek do zapisania prostej reakcji chemicznej w formie wzorów strukturalnych powinna nam wystarczyć znajomość pierwszych od góry dziewięciu narzędzi1.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pozostałe narzędzia na lewym pasku to: "mapowanie" reakcji atom-atom, "sekwencje", nawias klamrowy (przydatny np. przy zapisie n-krotnie powtarzającego się fragmentu cząsteczki ? proszę zobaczyć wzór wosku pszczelego, na ostatniej stronie opracowania), tekst (pozwalający np. podpisać dany związek na rysunku), linia i prostokąt. Jeśli zainstalowaliśmy moduł pozwalający na automatyczne nadawanie nazw wzorom według konwencji IUPAC na dole pojawi się jeszcze jedna dodatkowa ikona z tym narzędziem.

Standardowo we wzorach rysowanych w programie MDL? ISIS/Draw pomijane są atomy wodoru. Także atomy węgla nie są podpisywane i przyjmuje się, że znajdują się one na końcach kresek symbolizujących wiązania chemiczne. Wg tej konwencji, pojedyncza kreska ? oznaczałaby etan, symbol = eten, a symbol ? etyn1.

Aby narysować cząsteczkę metanu należy lewym przyciskiem myszki, wybrać
z pionowego menu narzędzie pojedyncze wiązanie (Single bond), a następnie na pustej przestrzeni do rysowania postawić kreskę. Ta kreska symbolizuje etan. Jeśli dorysujemy do niej kolejne trzy kreski, będzie ona symbolizować pentan (cztery wiązania pomiędzy pięcioma atomami węgla). Aby wzór pentanu był czytelny powinniśmy stawiać kreski, symbolizujące wiązania chemiczne pod pewnym kątem ? odpowiedź na pytanie ?dlaczego?? ilustruje poniższy rysunek:

Szersze omówienie programu MDL? ISIS/Draw znajduje się w pierwszej części kursu. Poniżej przedstawiłem garść wskazówek, które mam nadzieję ułatwią państwu pracę
z programem:

  • Podobnie jak w większości programów mamy możliwość kopiowania zaznaczonych elementów do schowka (Ctrl+C), ich wklejania (Ctrl+C) oraz cofania ostatniego polecenia (Ctrl+Z).

  • Aby zmienić typ wiązania chemicznego należy najechać na nie myszką, a następnie kliknąć prawym przyciskiem myszki2 i z pojawiającego się menu wybrać polecenie Edit bond? Rozwijając menu Bond type w oknie Edit Bond3, możemy zmienić typ wiązania z pojedynczego (Single), na podwójny (Double) lub potrójne (Triple).
    W oknie Edit Bond możemy także ustawić inne typy wiązań chemicznych, zmienić długość wiązania i kolor.

  • Jeśli chcemy na wzorze podpisać np. grupę ?CH3, posługujemy się ikonką , po której wybraniu klikamy lewym przyciskiem myszki, tam gdzie chcemy podpisać grupę, a następnie w otworzonym okienku wpisujemy CH3. Program automatycznie wprowadzi indeks dolny przy dwójce, także powinniśmy otrzymać podpis CH3.

  • Możemy na rysunku zaznaczyć izotop lub ładunek danego atomu zaznaczając dany atom i po naciśnięciu prawego przycisku wybierając opcję Edit Atom? Jeśli chcą Państwo by atomy węgla też były zaznaczane należy w okienku Edit Atom wybrać zakładkę Query Atom zmienić ustawienie Symbol: na C(show).

  • Pod górnym paskiem narzędzi mają państwo gotowe szkielety węglowe pomocne przy rysowaniu związków chemicznych. Dzięki nim jednym kliknięciem myszki możemy wstawić cały pierścień węglowy. Wstawianie odbywa się poprzez naciśniecie lewego klawisza myszki. Dopóki nie puścimy lewego klawisza, wstawiany szkielet możemy też obracać. Jeśli chcemy np. do pierścienia benzenowego ?dołożyć? stykający się drugi pierścień, tak aby powstał naftalen, wystarczy, że klikniemy w środku wiązania w pierwszym pierścieniu, z którym ma się stykać drugi pierścień.

  • Możemy skorzystać także z gotowych szablonów zawierających wzory inny związków, korzystając z menu Templates na górnym pasku narzędzi (są tam między innymi ?gotowe? do skopiowania wzory aminokwasów oraz orbitale atomowe).

  • Do kasowania służy nam gumka, dostępna w pionowym pasku narzędzi.
    Aby przemieścić fragment wzoru, musimy go zaznaczyć używając narzędzia Lasso Select (pierwsze od góry w pionowym pasku narzędzi). Możemy zaznaczyć cząsteczkę lub jej większy fragment poprzez obrysowanie go po wybraniu Lassa. Możemy też zaznaczać pojedyncze wiązania, atomy lub grupy1, zaznaczając je lewym przyciskiem myszki przy aktywnym narzędziu Lasso Select.

  • Do zapisu reakcji chemicznej proponuję wykorzystać symbole plus oraz strzałki dostępne na pasku narzędzi znajdującym się wzdłuż lewego marginesu okna programu. W przypadku, gdy nie odpowiada nam symbol strzałki możemy go zmienić, po zaznaczeniu strzałki, kliknięciu na niej prawym przyciskiem myszki
    i wybieraniu polecenia Edit Arrow2. Narzędziem Chem Inspektor , wykorzystują-cym prawo zachowania masy, możemy sprawdzić poprawność zapisanej tak reakcji.

  • Przy zapisie reakcji, gdy rysujemy kilka związków możemy je automatycznie ułożyć
    i wyrównać na rysunku korzystając z narzędzia Align?w menu Object na górnym pasku narzędzi.

  • Korzystając z menu Object możemy także przesunąć pod spód lub na wierzch dany obiekt (proszę zobaczyć przykładowy rysunek na ostatniej stronie) oraz obrócić, odbić lub przeskalować zaznaczony rysunek.

  • Jeśli kopiujemy rysunek np. do Worda gorąco polecam zgrupowanie wszystkich elementów. Możemy to zrobić naciskając klawisz Ctrl+A1, a następnie wybierając polecenie Group z menu Object.

  • Ustawienia domyślne w programie nadają się dobrze do przygotowywania wzorów do publikacji. Jeśli jednak przygotowujemy np. plakat, możemy dostosować ustawienia do naszych potrzeb korzystając z polecenia Settings? w menu Options.

  • Kilka narzędzi chemicznych dostępnych jest w menu Chemistry. Najprostsze to Calculate MolVal, służące do prostych obliczeń (masa molowa, skład procentowy). Interesującym narzędziem jest też 3D (aby zobaczyć jak działa nasza cząsteczka nie powinna być płaska).

  • Program ISIS/Draw pozwala nam także na obejrzenie narysowanej przez nas cząsteczki w formie rysunku (pseudo)przestrzennego dzięki narzędziu View Molecule in RasMol znajdującemu się w menu Chemistry2.

  • Jeśli zainstalowaliśmy dodatkowe narzędzie ?Generate Name with AutoNom? posiadamy też możliwość wygenerowania nazwy zaznaczonego związku zgodnie
    z systemem IUPAC3.

W tym momencie zachęcam Państwa do przerwania czytania niniejszego opracowania
i do poświęcenia chwili na samodzielne zaznajomienie się z programem.

 

Rysunki w Wordzie

 

Długo się zastanawiałem czy omawiać rysowanie w programie MS Word, ponieważ jest to edytor tekstu i trudno go uznać za program graficzny. Mam jednak świadomość,
że części osób, gdy mają przygotować drobny rysunek wygodniej jest skorzystać z programu, w którym piszą tekst, niż używać nawet dużo lepszego, ale ?innego? programu graficznego.

Rysowanie w Wordzie ułatwia wyciągnięcie paska narzędzi rysowanie1. Aby
go wyświetlić wybieramy z menu Widok polecenie Paski narzędzi i zaznaczamy pole wyboru przy pasku Rysowanie. W wersji Office 2003 pasek Rysowanie wygląda następująco2:

Rozwijane menu Rysuj i Autokształty omówię później. Strzałka umożliwia nam zaznaczenie obiektów rysowanych w Wordzie oraz modyfikację ich samych i ich położenia. Cztery kolejne: z linią, strzałką, prostokątem i elipsą służą do rysowania odpowiednich obiektów. Pole tekstowe (zaznaczane prostokątem z literą A) służy do wprowadzania tekstu
w dowolnym fragmencie rysunku (tekst wpisujemy w ramkę). Ikona pozwala wywołać WordArt pozwalający na tworzenie grafiki z tekstu (przydatne np. przy tworzeniu bannerów, polecam samodzielne wypróbowanie możliwości ? tekst możemy np. zawijać lub ?pofalować?). Trzy kolejne ikony służą do wstawiania diagramów oraz obrazów z ?clipartu?
i z pliku. Kolejne ikonki z kubełkiem z farbą, pędzlem i literą A służą do zmiany kolorów odpowiednio wypełnienia, linii i czcionki. Trzy kolejne ikony służą do zmiany parametrów narysowanych obiektów (możemy np. zmienić grubość i styl linii)3. Dwie ostatnie ikony pozwalają uzyskać cień lub efekt trójwymiarowości. Często przy rysowaniu mogą nam się przydać gotowe kształty i znajdują się one w rozwijanym menu Autoszkałty (mamy możliwość skorzystania między innymi z gotowych strzałek, schematów blokowych, objaśnień oraz rysowania łuków i odręcznych linii). W rozwijanym menu Rysuj możemy natomiast obrócić obiekty, zmienić ich kolejność oraz pogrupować4.

 

CorelDRAW

 

Przykładem profesjonalnego programu, który polecam do wykonywania rysunków wektorowych, schematów, etc. jest program CorelDRAW. Program posiada tak bogate możliwości, że nie sposób ich wymienić nawet poświęcając na ten cel całe jedno opracowanie, niemniej zdecydowałem się, w szalenie skrótowy sposób, przedstawić przynajmniej zarys pracy z programem CorelDRAW. Osoby zainteresowane poznaniem możliwości programu mogą pobrać darmową wersję testową ze strony http://www.corel.com poprzez link ?Free Trials?.

Do większości narzędzi służących do rysowania mamy dostęp poprzez pasek narzędzi z ikonami (na rysunku poniżej pasek ten rozwinięty jest wzdłuż lewego marginesu). Szereg
z tych narzędzi posiada dodatkowe funkcje - przykładowo klikając na kubełek z farbą, możemy zmienić efekty wypełnienia. Na górze ekranu mamy dwa typowe paski narzędzi
z poleceniami, oraz pasek z menu kontekstowym, którego zawartość może się zmieniać
w zależności od wybranego narzędzia. Z prawej strony mamy natomiast pasek służący
do szybkiego wyboru koloru narzędzia

Jak w większości dobrych programów, korzystanie z menu jest intuicyjne. Począwszy od lewej strony na rysunku poniżej ikony w pasku narzędzi Toolbox, służą do: ? zaznaczania obiektów; ? modyfikowania kształtu obiektu; ? zmiany wielkości okna (tzw. zoom); ? odręcznego rysowania; ? wstawiania obiektów prostokątnych; ? rysowania elips i okręgów; ? rysowania wielokątów, a także spiral i siatek; ? zawiera inne podstawowe kształty; ? wstawiania tekstu; ? narzędzie pozwalające między innymi dodać cień do obiektu i tworzyć jego pseudo trójwymiarowy obraz. Pozostałymi czterema narzędziami możemy zmieniać kolory poszczególnych obiektów, ich wypełnienie oraz grubość i styl linii.

Standardowo CorelDRAW służy do grafiki wektorowej, której największą zaletą jest skalowalność ? co oznacza iż w praktycznie dowolny sposób możemy zmieniać wielkość wprowadzonych obiektów1 (możemy je oczywiście także modyfikować w inny sposób). Korzystając z menu Bitmap możemy przekonwertować nasz rysunek wektorowy na bitmapę, a także wprowadzić szereg efektów znanych z programów do grafiki rastrowej.

Korzystając z menu Arrange możemy zgrupować obiekty ? co zawsze polecam przed przeniesieniem rysunku do innego programu (np. Worda). W menu Arrange znajduje się także ciekawe polecenie Convert to Curves pozwalające na wygenerowanie krzywej na podstawie zadanych punktów.

W menu Text oprócz poleceń służących do wprowadzania tekstu i jego edycji mamy między innymi narzędzia pozwalające automatycznie dopasować wielkość tekstu do określonej długości, ramki bądź linii prowadzących.

Osobą wykonujące ?większe? projekty polecam stosowanie w CorelDRAW linii prowadzących, i dociąganie obiektów do linii, co umożliwia dokładne wyrównanie rozmieszczenie obiektów na rysunku2.

Dużą zaletą programu CorelDRAW w DTP jest, to iż posiada narzędzie służące do generowania plików PDF3, co jest bardzo przydatne, gdy przygotowujemy materiały do rozesłania drogą elektroniczną do innych odbiorców.

 

Wirtualne laboratorium

 

Schemat aparatury możemy narysować w Wordzie lub znacznie lepiej w programie CorelDRAW. Jak jednak przedstawić reakcję chemiczną? Zamiast ?męczyć? się samemu
z rysowaniem kolbki na komputerze1, możemy skorzystać z gotowych programów. Jednym
z nich jest program ChemLab będący do pobrania ze strony model science software: http://modelscience.com

W programie nie tylko możemy podpatrzeć jak właściwie narysować aparaturę chemiczną i przedstawić przebieg doświadczenia, ale także możemy symulować przebieg reakcji chemicznych (w wersji demo do pobrania ze strony zaimplementowanych jest kilka przekładowych ćwiczeń). Dodatkowym atutem programu jest to, iż posiada on minimalne wymagania sprzętowe i pozwala na samodzielne złożenie aparatury przed komputerem.

 

Osoby zainteresowane możliwościami programu ChemLab odsyłam do specjalnego opracowania2 udostępnionego dzięki uprzejmości Pana Piotra Rutkowskiego. Więcej
o samym programie i jego zastosowaniu w praktyce można się dowiedzieć na przedmiocie Wirtualne laboratorium chemiczne prowadzonym przez Pana Piotra Rutkowskiego.

 

Zadanie

 

Podobnie jak poprzednio proszę o wybranie, wykonanie i odesłanie jednego zadania.

  1. Osoby, które chodziły na pierwszą część kursu, miały w ubiegłym semestrze narysować w programie ISIS/Draw wzór związku chemicznego, którego nazwa chemiczna lub zwyczajowa, składać się będzie z przynajmniej dwóch członów, zaczynających się od takich samych liter jak Państwa nazwisko i imię1. Dodatkowo wzory powinny zawierać co najmniej 12 atomów i nie powinny byś stworzone przy pomocy zawartych w programie szablonów.

W tym semestrze proszę o napisanie w programie reakcji, w której uczestnicy związek o nazwie, która zaczyna się na te same litery co Państwa imię (imiona) i nazwisko lub w przypadku, gdy wybrali Państwo większy związek ? proszę o wyróżnienie w nim grup funkcyjnych na rysunku2. Przykładowo przedstawiam projekt Pani Małgorzaty Arlety Kluby przedstawiający malonylo-koenzym A:

Proszę, też o podanie na rysunku nazwy chemicznej związku.

  1. Alternatywnie proszę o narysowanie schematu doświadczenia lub aparatury związanej z Państwa pracą badawczą lub państwa zajęciami. Proszę na rysunku podpisać aparaturę i przesłać mi projekt w formacie rysunku (PNG, JPG lub GIF) lub wyeksportować go do Worda, albo zapisać projekt w formacie Adobe *.pdf.

 

 

Przypisy

 

1 Struktura przestrzenna 3D związku i wzór strukturalny 3D to nie to samo!

2 Program jest darmowy do zastosowań akademickich, ale jego pobranie wymaga wypełnienia formularza rejestracyjnego. Ja moją wersję programu pobrałem ze strony http://www.mdli.com/downloads Alternatywnie można program pobrać z europejskiego serwera firmy pod adresem http://www.mdli.co.uk/ (W razie kłopotów ze ?zdobyciem? programu proszę o kontakt na konsultacjach).

1 Ich działanie możemy modyfikować ?rozwijając? poszczególne narzędzia. Natomiast skrócony opis danego narzędzia (w języku angielskim) możemy zobaczyć, gdy przytrzymamy przez chwile wskaźnik myszki nad danym narzędziem.

1 Jest to konwencja bliższa chemikom organikom, niż chemikom nieorganikom. Chemik nieorganik widząc zapis -OH widzi wiązanie z grupą OH, natomiast chemik organik może dopatrzyć się cząsteczki metanolu ?

2 Podwójne wiązanie C=C, możemy wprowadzić klikając lewym przyciskiem myszki na pojedynczym wiązaniu C-C.

3 Jeśli przez przypadek otworzyło się nam okno Edit molecule to nic nie szkodzi. Musimy tylko wybrać zakładkę Bond.

1 Jeśli chcemy zaznaczyć kilka atomów i/lub wiązań, powinniśmy trzymać wciśnięty klawisz Shift przy ich wyborze.

2 Alternatywne symbole strzałek znajdują się także w menu Templates w dziale Arrows (są tam też strzałki zaokrąglone, których kąt można modyfikować narzędziem 2D rogate).

1 W ten sposób zaznaczamy wszystkie elementy na rysunku (select all). Jeśli chcemy zaznaczyć tylko kilka elementów przy wciśniętym klawiszu Ctrl zaznaczamy wybrane przez nas obiekty.

2 Procedura w tym przypadku jest prosta. Zaznaczamy narysowany wzór strukturalny w ISIS/Draw, z menu Chemistry wybieramy polecenie View Molecule in RasMol. Po otwarciu okna RasMol proponuję poeksperymentować przynajmniej z opcjami wyświetlania znajdującymi się w menu Display.

3 International Union of Pure and Applied Chemistry. Zainteresowany aktualną nomenklaturą związków chemicznych (wbrew pozorom bez przerwy się ona zmienia) odsyłam na stronę http://www.iupac.org/

1 W zależności od wersji i ustawień programu w Wordzie możemy rysować bezpośrednio na stronie lub w specjalnym polu zwanym kanwą rysunku. W tym drugim przypadku możemy zmienić ustawienia kanwy, klikając prawym przyciskiem myszki po zaznaczeniu jej pola i wybraniu polecenia Formatuj kanwę rysunku?

2 Nie są to wszystkie ikony dostępne do rysowania w Wordzie. Możemy dodać np. ikonę oświetlenie poleceniem Widok ? Paski narzędzi ? Dostosuj? i z okienka dostosowywanie wybieramy zakładkę Polecenia
i w kategorii Rysowanie szukamy polecenia Oświetlenie, a następnie przeciągamy ikonkę na pasek narzędzi.

3 Parametry obiektu możemy zmienić zaznaczając dany obiekt i naciskając prawy przycisk myszki. Z menu, które powinniśmy zobaczyć wybieramy formatowanie obiektu. Przykładowo w przypadku pola tekstowego możemy usunąć ramkę obrysowującą tekst, zmienić kierunek tekstu, kolor tła lub ustawić marginesy w polu tekstowym.

4 Gorąco zachęcam do grupowania obiektów na rysunku, gdyż zapobiega to ?rozjeżdżaniu się? rysunku po przeniesieniu na inny komputer. Aby zgrupować obiekty zaznaczamy je lewym klawiszem myszki przy wciśniętym klawiszu Ctrl, a następnie wybieramy polecenie Rysuj ? Grupuj, z paska narzędzi Rysowanie.

1 Jeśli w programie do grafiki rastrowej narysujemy okrąg, to przy powiększeniu zauważymy, że składa się on
z maleńkich punktów. Przy powiększeniu okręgu w grafice wektorowej, nasz okrąg zawsze będzie gładki
(chyba że dojdziemy go granic określonych przez sprzęt na którym pracujemy).

2 Mi w Coleru podoba się iż możemy rysować zarówno na kartce (wyróżnionym obszarze rysowania) jak i poza kartką. Niektórych to denerwuje, ale ja osobiście lubię trzymać ?kilka prób? poza kartką, a na właściwy obszar rysowania przenosić tylko to, co wyszło mi najlepiej.

3 Format PDF został opracowany przez firmę Adobe i dzięki swoim zaletom i darmowej przeglądarce Adobe Reader stał się standardem dla publikacji materiałów ? przykładowo większość artykułów naukowych dostępna drogą elektroniczną zapisana jest właśnie w tym formacie.

1 Pamiętam chwilę, gdy prowadziłem Laboratorium z chemii nieorganicznej, kiedy po dłuższej chwili namysłu, co mogą oznaczać kolorowe kwadraciki w sprawozdaniu, odkryłem, że część z Państwa kolegów na pierwszym roku, ma kłopoty nawet z narysowaniem probówki. Jeśli nie wiedzą Państwo jak narysować poprawnie cylinderek miarowy lub pipetę proponuję zajrzeć do niniejszego programu.

2 Opracowanie zawiera tekst wystąpienia przygotowanego na konferencję ?Nowe media w edukacji? (Wrocław, 28 stycznia 2005) oraz multimedialną prezentację programu ChemLab wykonaną w programie PowerPoint.
(Specjalnie napisałem krótszy tekst, żeby ?starczyło Państwu sił? na zajrzenie do podanego opracowania ? ).

1 Jeśli Państwa imię lub nazwisko, zaczyna się od litery Ł, Ś, Ż lub Ź, mogą Państwo zastąpić ją analogiczną literą, bez ?polskich ogonków?.

2 Kolorowe prostokąty możemy wstawiać w programie ISIS/Draw narzędziem Rectangle (ikona z prostokątem) i modyfikując wypełnienie obiektu zaznaczając go i po naciśnięciu prawego przycisku myszki wybierając z menu na ekranie polecenie Edit Object. (W menu Object możemy też znaleźć przydatne tu polecenie Send to Back.)